W projektach unijnych wskaźniki stanowią nieodłączną część procesu oceny, monitorowania i realizacji zaplanowanych działań Wnioskodawcy. Ich rola w tym kontekście niejednokrotnie budzi dyskusje i kontrowersje nasuwając pytanie: Czy są one naprawdę kluczowe dla sukcesu projektów finansowanych ze środków UE? Przebadanie ich funkcjonalności otwiera drzwi do zrozumienia, jak wskaźniki wpływają na kształtowanie, realizację oraz ostateczne rezultaty projektów.
Charakterystyka wskaźników w projektach unijnych
Wskaźniki pełnią nie tylko funkcję pomiaru postępów, lecz także ukazują specyfikę projektu i jego rezultaty. W trakcie i po zakończeniu projektu są weryfikowane, warunkując wypłatę dofinansowania. Ich precyzyjność i zgodność z założonymi celami decydują o sukcesie i efektywności realizacji projektu, stanowiąc klucz do jego zrozumienia i oceny. To narzędzia nie tylko pomiaru, lecz także fundamenty oceny efektywności projektów unijnych.
Pragnąc sprostać narzuconym oczekiwaniom wiarygodności i rzetelności, wskaźniki muszą być obiektywnie weryfikowalne, realne, mierzalne, odzwierciedlać założone cele projektu i być adekwatne dla danego działania. Warto zwrócić uwagę, że podczas wyboru wskaźników oraz ustalania ich docelowych wartości na etapie przygotowywania wniosku o dofinansowanie, beneficjent zobowiązuje się do ich wykazania i systematycznego monitorowania zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu realizacji projektu (w okresie jego trwałości).
Klasyfikacja i technika określania wskaźników
Podczas wypełniania części dotyczącej wskaźników we wniosku, kluczowe jest zapoznanie się z tymi wskaźnikami, które są przypisane do naboru, w ramach którego realizowany jest projekt. Dokonać tego można poprzez skorzystanie ze Szczegółowego Opisu Priorytetów sporządzonego dla konkretnego Programu Funduszy lub poprzez dedykowany załącznik w danym konkursie. Niezależnie od sklasyfikowania, każdy wskaźnik posiada własną definicję jak i zakładaną, określającą go miarę. Spośród przeznaczenia, czy pełnionej funkcji można wyróżnić:
Wskaźniki produktu – są to miary zdefiniowane na poziomie projektu, ściśle związane z kosztami ponoszonymi w ramach danego przedsięwzięcia.
Wskaźniki rezultatu – są to miary określone w ramach projektu, odnoszące się do bezpośrednich efektów jego realizacji. Ich osiągnięcie jest wynikiem działań projektowych, choć na ich poziom może wpływać szereg zewnętrznych czynników niezwiązanych bezpośrednio z wydatkami projektowymi.
Następnie należy dobrać do projektu odpowiednie wskaźniki produktów i rezultatu oraz określić ich wartości bazowe jak i docelowe (osiągnięte dzięki realizacji projektu). W ten sposób przedsiębiorstwo gwarantuje zrealizowanie celów, rozliczanych miarodajnie według zadeklarowanych na etapie składania wniosku wartości. Podczas określania wskaźników niezbędne jest także ustalenie roku bazowego i docelowego. Instrukcja wypełniania wniosku, załączona do konkursu, precyzyjnie określa terminy rozpoczęcia i zakończenia każdego wskaźnika, stanowiąc nieodzowną pomoc.
Sposoby weryfikacji wskaźników
Najistotniejszym krokiem podczas określania wskaźnika jest wybór wiarygodnej metody weryfikacji, która odzwierciedlałaby założenia przyjęte w projekcie. Zazwyczaj w tych kwestiach wykorzystuje się dokumentację aplikacyjną, raporty z prac wykonanych lub różnorodne dokumenty np. umowę o pracę, dokumentacja ZUS, protokoły odbioru, faktury sprzedażowe itp. Przeprowadzanie nadprogramowych badań i analiz, mimo że często wiąże się z dodatkowymi kosztami, jest również dopuszczalne w celu potwierdzenia osiągnięcia danego wskaźnika. Niezależnie natomiast jakie działania się podejmie, niezbędne jest rzetelne uargumentowanie sposobu weryfikacji wskaźnika.
Podsumowanie
Etap wyboru i deklaracji wskaźników jest jednym z najważniejszych elementów wniosku. To właśnie dzięki nim instytucje prowadzące nabór rozliczają osiągnięcie celów poszczególnych działań i konkursów. Odpowiedzialność wiążąca się z prowadzeniem Programu Funduszy Europejskich nakazuje organizacjom dogłębną weryfikację wskaźników na każdym etapie projektu. Z praktycznego punktu widzenia, duża część uwag zgłaszanych przez instytucje kontrolujące jest następstwem nieprofesjonalnego lub nieprawidłowego określenia wskaźników. Skutkować to może nałożeniem korekt finansowych, zmniejszających dofinansowanie lub koniecznością dokonania zwrotu części lub całości otrzymanych środków. Aby zapobiec ewentualnym konsekwencjom, najlepiej skorzystać z usług profesjonalnych firm doradczych albo skonsultować się z instytucją organizującą nabór. Należy również pamiętać, że kwestia określenia wskaźników jest czynnikiem długoterminowym, mającym wpływ w szczególności podczas rozliczania efektów przeprowadzonego projektu.
Red. Michał Kania